کم خونی هم مانند عفونت ادراری جز موارد شایع مراجعه والدین نیست و اغلب خانواده ها کودک را با شکایت کم خونی نمی اورند .در حالی که به علت یک سرما خوردگی ساده ۵ بار مراجعه میکنند و متاسفانه این سرنوشت بیماریهای مزمن در ایران است.در حالی که یک کم خونی ساده میتواند عوارض بسیار زیادی برای کودک داشته باشد
*کم خونی انواع مختلفی دارد و شایعترین ان در ایران نوع فقر اهن است.تالاسمی مینور و کم خونی به علت کمبود ویتامین ها (اسید فولیک و ب۱۲) از سایر علل شایع کم خونی است .در اینجا ما شایعترین نوع انرا که نوع فقر اهن است به زبان ساده توضیح میدهیم.
*کم خونی فقر اهن انقدر در کودکان ایرانی شیوع بالایی دارد که از چند سال قبل به توصیه وزارت بهداشت برای تمام کودکان بهتر است ازمایش خون انجام شود. کم خونی ظاهرا بی علامت است ولی عوارض بسیار زیادی در کودکان دارد. کودکان کم خون بد خلق بد اخلاق لجباز .بی اشتها و دچار اختلال رشد هستند. کم خونی اگر در کودکی درمان نشود باعث کاهش ضریب هوشی او خواهد شد(من به خانواده این مثال را میزنم که اگر این کودک قرار باشد در اینده پزشک شود به علت کم خونی فعلی پزشک نخواهد شد).در موارد شدید تر کم خونی میتواند با فشار روی قلب کودک را دچار نارسایی قلبی هم بکند.
*چرا کم خونی در ایران شایع است.علت اصلی شیوع بالای کم خونی در کودکان ایرانی در نوع فقر اهن مربوط به نوع تغذیه است. در ایران مصرف گوشت جگر حبوبات بسیار پایین است از طرفی مصرف موادی که سبب اختلال در جذب اهن میشود هم بالاست که شایعترین ان چای است.
چرا کودکان ایرانی گوشت نمیخورند.جواب این سوال را همه در مشکلات اقتصادی و گرانی گوشت میدانند ولی همیشه چنین نیست (البته تا حدی مورد قبول است)ما خانواده های مرفه زیادی را میبینیم که با وجود توانایی مالی خوب باز هم فرزندشان کم خونی فقر اهن دارد و اصلا گوشت نمیخورد.چرا این کودکان گوشت نمیخورند.دلیل اصلی این موضوع به فرهنگ اشتباه ما ایرانیان در مورد تغذیه کودک بر میگردد.بطور کلی از تغذیه کودک فقط به زیاد خوردن کودک اهمیت میدهیم(در صد زیادی از مراجعین ذکر میکنند یک شربت بده که اشتهای کودک زیاد شود)اصلا مقوله روانشناسی تغذیه را مد نظر قرار نمیدهیم.کودکان مانند سایر افراد حس لجبازی نهفته ای در وجودشان هست که باید سعی شود این حس لجبازی ذاتی خاموش نگه داشته شود . دادن اجباری غذا به کودکان این حس لجبازی را تحریک میکند.(یک مثال ساده .مسیر عبور روزانه من به محل کار از یک کوچه تنگ میگزرد که یک قسمت ان فقط برای عبور یک ماشین مناسب است و اگر دو ماشین همزمان با هم از روبرو به هم برسند یکی باید چند ثانیه صبر کند تا یکی یکی رد شوند.حال بنده همیشه اینجا گذشت میکنم و صبر میکنم که ماشین روبرو اول رد شود بعد من بروم .گاهی اوقات پیش می اید وقتی دو تا ماشین با هم میرسیم ماشین مقابل با بوق و چراغ و افزایش سرعت سعی میکند که برتری خودش را به من نشان دهد که صبر کن اول من بروم .اینجاست که من که همیشه گذشت میکردم حس لجبازیم تحریک میشود و من هم میگویم چرا اول او برود و اجازه نمیدهم رد شود و گاهیی دقایق طولانی معطل میشویم هر دو ..) این مثال بارها تو زندگی همه تکرار میشود .وقتی شما میخواهید با اجبار به کودک غذا بدهید درست مانند همان بوق و چراغ دادن ماشینم مقابل است .کودک اینجا حس لجبازی اش تحریک میشود و در برابر خواسته شما مقاومت میکند .مثالی که من برای خانواده ها می اورم اینست که چرا قدیم که ما در خانواده های پر بچه زندگی میکردیم و مادر های ما از دست ما بچه ها غذا را مخفی میکردند تا ظهر که پدر میاد غذا تمام نشود .ولی الان که والدین فقط کارشان شده با قاشق دنبال بچه ها دویدن و التماس بچه کردن برای خوردن .الان اینقدر مشکلات تغذیه ای زیاد است ولی قدیما این مشکلات نبود.
دلیل دیگری که کودکان ایرانی گوشت دوست ندارند این است که در زمان بیماری والدین سعی میکنند به اصطلاح خودشان کودک را تقویت کنند وگوشت و عصاره گوشت را به اجبار به کودک بدهند.در زمان بیماری و بد حالی کودک_مانند تب و استفراغ -کودک هر اتفاقی برایش بیفتد بطور ناخود اگاه برایش جزو خاطرات بد و نفرت انگیز در اینده خواهد شد. مثلا شما در زمان بیماری حاد و تب شدید کودک را به شهر بازی ببرید .این کودک در اینده از شهر بازی بدش خواهد امد .اگر کودکی که استفراغ شدید دارد غذای مورد علاقه همیشگی اش را مثلا مکارانی به اجبار بدهیم این کودک بعدا تا اخر عمر از مکارانی متنفر خواهد شد..اغلب خانواده های ایرانی در زمان اوج بیماری سعی در تقویت کودک با گوشت و عصاره گوشت دارند که این سبب تنفر دایمی کودک از گوشت میشود.در حالی که تقویت کودک در زمان دوران نقاهت باید صورت گیرد( در زمان اوج تب و استفراغ باید تب و استفراغ را کنترل کرد ).
علت دیگر کم گوشت خوردن مشکلات اقتصادی و گرانی گوشت است خانواده هایی که از نظر اقتصادی ضعیف هستند اگر همان مقدار کم گوشت مصرفی را اگر صحیح مصرف کنند جذب اهن ان بیشتر میشود که این اقدامات توصیه میشود.*این خانواده ها ممکن است یک هفته تمام گوشت نخورند و لی در یک روز گوشت زیادی بخورند و باز تا یک ماه از گوشت خبری نباشد.با توجه به اینکه روده ها در حجم زیاد گوشت خورده شده در یک وعده توانایی جذب اهن زیاد یکباره را ندارند .اگر همین گوشت زیاد یکباره در یک وعده غذا ( بدون اینکه هزینه بیشتری به خانواده تحمیل شود)در کل هفته به مقادیر کم در وعده های مختلف تقسیم شود درصد زیادی از اهن و پروتیین ان جذب میشود خصوصا اگر همرا حبوبات مصرف شود باز بهتر است.(مثلا خانواده یک هفته عدس پلو بدون گوشت میخورد و اخر هفته جمعه یک پلو ماهیچه پر از گوشت میخورد.حال اگر همین گوشت ماهیچه اخر هفته را داخل عدس پلوی طول هفته بریزد یک عدس پلوی کم گوشت روزانه میشود ولی اولا درصد زیادی از اهن گوشت ان جذب میشود که در مصرف پلو ماهیچه در یک وعده دفع میشود و از طرفی پروتین موجود در عدس هم کامل نیست که با همان مقدار کم گوشت اضافه شده کامل میشود)
نوع گوشت مصرفی هم در سلیقه کودکان موثر است کودکان امروزی اغلب گوشت درسته را دوست ندارند ولی گوشت چرخ کرده مثل کباب کوبیده و کتلت را دوست دارند که باید کمی مطابق میلشان رفتار کرد.
هنوز در بعضی خانواده ها پدیده مرد سالاری وجود دارد و بیشتر پسر و پدر خانواده مورد توجه هستند غذای پر گوشت تر را انها میخورند در حالی که دقیقا برعکس است و این زن ها(بعلت خونریزی ماهیانه) و بچه ها(بعلت رشد زیاد) هستند که گوشت بیشتری نیاز دارند….البته پدیده مرد سالااری شدیدا نادر و کم پیداست…
**در مورد کم خونی فقر اهن و تغذیه فقط خوردن گوشت و حبوبات به تنهایی نیست که جزئ فرهنگ اشتباه ماست بلکه بعضی مواد سبب اختلال در جذب اهن میشوند.بعنوان مثال مصرف زیاد چای اگر نزدیک و بلافاصله بعد از غذا باشد سبب اختلال در جذب اهن میشود.نانهایی که با جوش شیرین زیاد خمیرشان تهیه میشوند هم سبب اختلال در جذب اهن میشوند.مصرف داروهای ویتامینی حاوی روی (اغلب مولتی ویتامینهای خارجی روی دارند)سبب اختلال جذب اهن غذا میشوند.البته این داروها ممنوع نیست ولی باتید بعد از غذا یا قطره اهن خورده نشوند.شربتهای حاوی کلسیم و شیر هم نباید همراه غذا خورده شوند و سبب اختلال جذب اهن میشوند.
از جمله موادی که سبب تقویت جذب اهن میشود ویتامین -ث- است که در پرتقال و لیمو شیرین و ترش زیاد است و مصرف ان همراه غذا خیلی مفید است .مثلا یک شربت ابلیموی خیلی کم شکر همراه غذا به جای نوشابه
***تشخیص کم خونی.کم خونی های شدید با معاینه پزشک قابل تشخیص است ولی کم خونی های خفیف در معاینه قابل تشخیص نیستند و نیاز به انجام ازمایش است.کم خونی در اطفال ایرانی انقدر فراوان است که به توصیه وزارت بهداشت کشور برای تمامی کودمان علاوه بر شروع قطره اهن از شش ماهگی .باید در ۹ ماهگی ازمایش خون هم بدهند.این سن ۹ ماهگی از چند جهت اهمیت دارد اول اینکه تشخیص کم خونی در این سن بهتر داده میشود و زودتر از ان به علت وجود سلولهای خون دوران جنینی ممکن است اشتباه شود و دیر تر از ان کم خونی عوارض ذهنی بجای میگزارد .از طرفی در ۹ ماهگی کودک فقط درد خونگیری را حس میکند و استرس روانی زیادی متحمل نمیشود.
****درمان کم خونی:درمان کم خونی بعهده پزشک است و اینجا فقط به نحوه دادن قطره اهن میپردازیم
**نکات مهم در مورد قطره آهن
¨ با شروع قطره آهن ممکن است کمی تغییر رنگ مدفوع (سیاه شدن)دیده شود که طبیعیست
¨ بهترین قطره آهن همین قطره های آهن ایرانی است(اغلب شربت های خارجی در عین حالی که گران قیمت هستند .آهن کافی ندارند و در مصرف طولانی باعث کم خونی میشوند)
¨ مصرف قطره آهن باعث تغییر رنگ دندان میشود که برای خانواده خوشایند نیست و اغلب به همین دلیل آهن را قطع میکنند
¨ عوارض کم خونی در کودکان آنقدر زیاد است که مشکل تغییر رنگ دندان در برابر عوارض کم خونی قابل چشم پوشی است(مانند کاهش ضریب هوشی .خستگی و گاهی در موارد شدید مشکلات قلبی)
¨ اگر در نحوه مصرف قطره آهن نکات ذیل رعایت شود احتمال تغییر رنگ دندان کمتر میشود.اول اینکه قطره آهن با سرنگ و یا قطره چکان در انتهای دهان کودک ریخته شود و دوم اینکه پس از مصرف آهن دندان کودک با مسواک نرم یا حتی پنبه خیس تمیز شود .دادن یک استکان آب یا آبمیوه پس از مصرف آهن هم باعث شستشوی دندان میشود و تغییر رنگ دندان پیش نمی اید
¨ ذکر این نکته ضروریست که آهن فقط تغییر رنگ سطحی دندان میدهد و به هیچ وجه باعث پوسیدگی دندان نمیشود (اغلب پوسیدگی ها به علت مصرف تنقلات قند دار و مسواک نزدن است)و دندان شیری در نهایت خواهد افتاد.
¨ قطره آهن به هیچ عنوان اعث پوسیدگی دندان نمیشود و فقط تغییر رنگ سطحی دندان میدهد .و پوسیدگی همراه ربطی به آهن ندارد و بیشتر به علت مصرف موادقندی و مسواک نزدن است.و
