سالک
«سالک» چیست و چگونه منتقل میشود؟
سالک یک بیماری پوستی است که بوسیله گزش پشه خاکی آلوده به نوعی انگل، منتقل میشود. سالانه حدود دو میلیون مورد این بیماری در سراسر دنیا و از جمله ایران اتفاق میافتد.
سالک در ایران در بسیاری از نقاط وجود داشته است؛ بطوری که در استانهای گلستان، سمنان، اصفهان، یزد، کرمان، فارس، هرمزگان، بوشهر، اهواز، ایلام و سیستان و بلوچستان شیوع بالایی دارد و سالانه بالغ بر ۲۰ هزار مورد مبتلا به سالک در کشور ثبت و گزارش میشود.
سالک چگونه منتقل میشود؟
سالک توسط گزش برخی گونههای پشه خاکی آلوده منتقل میشود. پشه خاکی بسیار کوچک است و اندازه آن حدود یک سوم پشههای معمولی است و به سختی دیده میشود. در ایران دو نوع سالک شهری (نوع خشک) و روستایی (نوع مرطوب) وجود دارد. در سالک نوع شهری (خشک) مخزن بیماری عمدتا بیماران مبتلا و به طور تصادفی سگها هستند. به این ترتیب پشه خاکی ماده پس از خونخواری از اطراف زخم سالک، آلوده شده و در خونخواری مجدد در فرد سالم باعث انتقال بیماری میشود.
در سالک نوع روستایی (مرطوب) موشهای صحرایی مخزن بیماری هستند و پشه خاکی ماده پس از خونخواری از موش صحرایی مبتلا، آلوده شده و در خونخواری مجدد در فرد سالم باعث انتقال بیماری میشود.
علائم سالک
پس از چند هفته تا چند ماه از گزش پشه خاکی آلوده، برجستگی کوچک قرمز رنگی ظاهر شده که به تدریج بزرگ و بزرگتر شده و مرکز آن زخم میشود. تعداد ضایعات معمولا یکی است اما ممکن است متعدد نیز باشد. در سالک نوع روستایی ترشحات چرکی بر روی زخم وجود دارد و اطراف آن قرمز و برجسته است که به همین دلیل به آن نوع مرطوب گفته میشود.
در سالک نوع شهری ضایعه معمولا بدون ترشح و چرک است؛ بنابراین به آن نوع خشک نیز میگویند. احتمال عفونت ثانویه با باکتریها نیز وجود دارد. ضایعات معمولا بدون درد و خارش است.
چرا سالک یک بیماری جدی است؟
ضایعه سالک به شکل یک زخم بد شکل ممکن است برای بیشتر از یکسال باقی بماند. این موضوع ممکن است اثرات روانی در بیمار حتی پس از بهبودی را به دنبال داشته باشد. در برخی موارد با تهاجم به پلک و بینی ممکن است موجب ایجاد ضایعه ماندگار در چهره و یا تغییر شکل شدید در بیمار شود. همچنین ایجاد عفونت ثانویه با باکتریها، ممکن است عوارض شدیدی را ایجاد کند.
آیا پیشگیری از ابتلا به سالک ممکن است؟
بنابر اعلام مرکز مدیریت بیماریهای وزارت بهداشت، با رعایت موارد ذیل میتوان احتمال ابتلا به سالک را بسیار کاهش داد و یا اصلا به آن مبتلا نشد:
– در مناطقی که این بیماری وجود دارد حتیالامکان در هنگام غروب آفتاب و شب از خانه خارج نشوید، چرا که در این زمان پشه خاکی حداکثر فعالیت را دارد.
– روی پنجرهها توری مناسب نصب و پشت درها پرده مناسب آویزان کنید تا امکان ورود پشه خاکی به داخل خانه به حداقل برسد.
– هنگام غروب آفتاب و در طول شب از پشه بند آغشته به حشره کش استفاده کنید.
– برای از بین بردن پشهها در داخل اطاقها از اسپری حشرهکش استفاده کنید.
– در صورت بروز سالک درمان خود را جدی بگیرید؛ چرا که در نوع شهری امکان انتقال بیماری به افراد سالم وجود دارد.
– خانه خود را با فاصله مناسب از اصطبل دامها بسازید.
– در جمع آوری و دفع مناسب زباله، نخالههای ساختمانی و تسطیح مخروبهها که مکانهای مناسبی برای تکثیر پشه خاکی هستند، دقت کنید و با مسئولان مربوطه همکاری کنید.
– جهت معدوم کردن جوندگان در نوع روستایی با مسوولان ذیربط همکاری کنید.
– در کنترل بیماری در سگها و نگهداری بهداشتی سگها در نوع شهری با مسئولان همکاری کنید.
آیا بیماری سالک نیاز به درمان دارد؟
در سالک نوع شهری از آنجا که بیماران مخزن بیماری هستند، لازم است بیماران تحت درمان قرار گیرند؛ چرا که با درمان و بهبود، حالت مخزن بودن آنها از بین میرود. به این ترتیب خطر آلوده شدن پشههای خاکی و انتقال بیماری وجود نخواهد داشت.
در سالک نوع روستایی تنها موارد خاص تحت درمان قرار میگیرند. این موارد شامل ضایعات بیشتر از ۳ سانتیمتر، ضایعات موجود در صورت، تعداد بیشتر از ۳ ضایعه، ایجاد ضایعه منتشر سالکی و وجود ضایعه در روی مفاصل است.
درمان سالک به دو صورت موضعی و عضلانی انجام میشود. درمان موضعی بصورت تزریق دارو و به اطراف زخم هفتهای یکبار و یخ زدن آن توسط مواد خاص (کرایو) دو هفته یکبار (حداکثر ۱۲ هفته) انجام میشود. درمان عضلانی نیز به صورت تزریق روزانه دارو به مدت ۱۴ روز (در نوع روستایی) و ۲۱ روز (در نوع شهری) است.
پانسمان ضایعه سالکی در کنترل بیماری از اهمیت خاصی برخوردار است. پانسمان ضایعه ضمن پیشگیری از عوارض عفونی، باعث جلوگیری از آلوده شدن پشه خاکی و قطع زنجیره انتقال میشود. بنابراین لازم است محل زخم را روزانه یک یا دو بار با آب لوله کشی و صابون شسته و با بتادین یا پماد اکسیددوزنگ پانسمان شود.
راههای انتقال سالک جلدی:
زمانی که پشه های خاکی در لانه جوندگان قرار می گیرند در هنگام خونخواری از جوندگان به انگل لیشمانیا آلوده می گردند و زمانی که انسان در مجاورت این پشه ها مورد گزش قرار بگیرد انگل لیشمانیا به بدن انسان منتقل می شود و بعداز طی دوره ی کمون در محل گزش زخم سالک ایجاد می شود.
فصل گزش در کاشان و آران و بیدگل از فروردین تا آبان ماه می باشد.
زمان گزش از غروب آفتاب تا صبح روز بعد می باشد.
مشخصات پشه خاکی ناقل سالک:
- رنگ : خاکستری
- ارتفاع پرواز : حداکثر۲متر( بصورت پرشهای یک متری تا ۵ طبقه )
- طول پرواز : ۳۰۰متر.
- از توری های با قطر بیش از یک میلی متر عبور می کند.
- هنگام نشستن بالهایش رابه شکل عدد۷ باز نگه می دارد .
- به سموم حشره کش معمولی حساس است
- فقط پشه های خاکی در انتقالسالکنقش دارند
محلهای زندگی پشه خاکی :
شکافهای عمیق دیوارها،اماکن متروکه، مخروبه، اصطبلها.
در طول روز درپناهگاهای گرم ،تاریک و مرطوب،
اطراف توده های زباله ، کود های حیوانی ،لا نه جوندگان ،پشت اشیاء ثابت منزل مانند کمد و قاب عکس استراحت نموده و در ساعت اولیه شب شروع به فعالیت خونخواری و تغذیه می نمایند
راه های پیشگیری از بیماری:
۱- رعایت اصول حفاظت فردی و ممانعت از تماس پشه با بدن انسان
۲- مجزا بودن محل زندگی انسان از دام و رعایت فاصله مناسب در این خصوص
۳- استفاده از مواد دور کننده پشه هنگام استراحت وخواب در مناطق آلودهبویژه توسط سربازان ،نگهبانان و کشاورزان هنگام غروب و نیمه شب.(استفاده ازاین مواد هم توسط بیماران و هم توسط افراد سالم ضروری است)
۴- استفاده از توری و پشه بند مناسب (ریز سوراخ)توسط افراد سالم در مناطق آلوده بویژه از نوع آغشته به سم دلتا مترین و حتی لباسهای آغشته به سم دلتا مترین توسط سربازان ،نگهبانان و کشاورزان
۵- استفاده از لباسهای آستین بلند و تا حد امکان ضخیم و نیز عدم استفاده از شلوارک
۶- مراقبت و درمان زخم (ممانعت از تماس پشه بازخم بیمار بوسیله با پارچه تمیز ، مواد دور کننده یا پانسمان ویا پوشاندن زخم در طول استراحت فرد به منظور جلوگیری از آلوده شدن پشه خاکی های جدید وانتشار بیماریو انتقالبه دیگران)
۷- حتی الامکان اجتناب از رفتن به مناطق آلوده بخصوص بعد از غروب آفتاب
۸- حتی الامکان اجتناب از حضور در خارج از منزل درمناطق آلوده بخصوص بعد از غروب آفتاب (کنترل کودکان جهت بازی در مکانهای آلوده در ساعات عصر و غروب آفتاب و رعایت احتیاط در موقع کشاورزی در ساعات خاصی از روز )
۹- دفع بهداشتی زباله، فاضلاب و کودهای حیوانی جهت جلوگیری از مساعد شدن محیط برای زندگی پشه خاکی و سایر حیوانات
اهمیت پیشگیری از بیماری سالک پوستی:
۱- مسئله زیبائی خصوصا“در صورت ( و بخصوص در دختران وبانوان جوان ) .
۲- ایجاد عفونت ثانویه
۳- طولانی بودن طول دوره درمان
۴- مشکل عوارض داروئی
۵- هزینه درمان ( دارو ، تزریق ، عفونتهای احتمالی و….)
۶- اثرات اجتماعی ، روحی و روانی برای بیمار مبتلا
۷- نداشتن واکسن جهت پیشگیری از بیماری